Als historicus vroegen ze mij onder meer over mijn GroenLinks raadslidmaatschap in Heemstede, waar ik tot voor kort woonde, over mijn activistische verleden, maar ook vooral hoe ik geschiedenis gebruik om hedendaagse ontwikkelingen te kunnen duiden. De titel van het gesprek is ‘Oorlog als verdienmodel’. Ik leg uit hoe Nederland eigenlijk als eerste land ter wereld erin slaagde om oorlog een winstgevende business te maken. Dat gebeurde tijdens de Tachtigjarige Oorlog, die wonderlijk genoeg samenging met een Gouden Eeuw. Want dat er toen spectaculaire economische groei was, dat was in die tijd heel uitzonderlijk, vooral ook omdat de oorlog lang duurde en ook nog een kostbare aangelegenheid was. Dit kon omdat Holland als provincie had geleerd om samen te werken en om een stevige belastingbasis te creëren, waardoor ze makkelijk oorlogsleningen kon uitschrijven. Dat maakte de oorlogsmachine soepel. Van de oorlogsleningen profiteerde vooral de financiële elite van de provincie Holland (toen Noord en Zuid bij elkaar), terwijl de gewone man en vrouw opdraaide voor het betalen van de meeste belastingen, die weer zorgden dat de financiële elite op tijd weer hun rente op de leningen konden krijgen. Dat vergrootte de sociale ongelijkheid enorm: rijk werd rijker, arm werd armer, ook toen al. Tegelijkertijd kon ook de wapenindustrie veel beter floreren dan in andere landen. Nederland werd zo de grootste wapenexporteur van de wereld. Ondertussen zorgde Holland dat alle strategische oorlogsbeslissingen in het voordeel van Holland uitpakten (denk aan de waterlinie – wie moest die beschermen? Juist…), vaak ook ten nadele van de andere provincies. De overheersende macht van ‘de Randstad’ dateert ook die periode. Oorlog, kapitalisme, staatsvorming, ze gingen hand in hand. Je kan nu ook zien dat een land als Rusland eigenlijk geen last heeft van de oorlog in de Oekraïne, er zijn genoeg inkomstenbronnen van oligarchen die zorgen dat de oorlogsmachine blijft draaien. Daar versterken oorlog en kapitalisme elkaar ook, en de staat krijgt steeds meer macht.
Een ander punt is hoe belastingen democratie kunnen versterken. Dat klinkt tegenstrijdig, maar in de praktijk zijn landen met meer belastingen ook vaker democratisch. Zoiets is natuurlijk langzaam gegroeid in de geschiedenis. Belastingen kan je het beste heffen door er ook jaarlijks verantwoording over af te leggen. Zo leren mensen vertrouwen te hebben in de overheid – zij betalen belasting maar krijgen er ook wat voor terug. In Nederland is dat een tijd goed gegaan, maar met het afbraakbeleid van de laatste twintig jaar marktdenken is er zoveel kapot gemaakt, is de verzorgingsstaat zo uitgekleed, dat het vertrouwen in de overheid nu snel aan het afnemen is.
Wat me ook altijd heeft geïntrigeerd is waarom mensen zo moeilijk in opstand komen, ook al is het onrecht zo overduidelijk. Een antwoord heb ik niet, maar het is goed om begrip te blijven houden dat het voor veel mensen heel beangstigend kan zijn te kiezen voor een alternatief als die nog niet uitgekristalliseerd is. Het is soms best moeilijk je actief te blijven inzetten, maar ik denk toch dat er geen andere optie is. Ook kleine stapjes doen er toe. Om mij heen in Hoofddorp zie ik allerlei nieuwe initiatieven die de moeite waard zijn om te steunen. Zoals een lokale energie-coöperatie, of mensen die geven om diervriendelijke veeteelt, of mensen die veel in de zorg doen. Geef die mensen wat vaker complimentjes, dat helpt, het versterkt de band met elkaar.
Ik vond het zelf een heel leuk interview, er was niets van te voren afgesproken, dat maakte het gesprek spontaan. Ik had niet eens door dat ‘we begonnen’ waren, we dronken thee en kletsten wat, en op een bepaald moment merkte ik ‘verrek we zijn al een tijdje bezig’. De interviewer, Anthony Bosschem, auteur van het boek Waarom ik een goed mens ben (en jij ook) (net verschenen) heeft veel gevoel voor humor maar is ook heel maatschappelijk betrokken. Ik vind hem erg goed, en ben blij dat er mensen zijn als Anthony en Tom.
Ga naar de website van Zwijgen is geen optie.
Over de auteur:
Marolein ’t Hart is emeritus professor geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is gespecialiseerd in globale processen van staatsvorming en dan vooral de vorming van Nederland. Ze schreef uitgebreid over de link tussen oorlog en kapitalisme en hoe die het ontstaan van de Nederlandse staat faciliteerde.