Gratis openbaar vervoer. Steeds meer steden en regio’s experimenteren ermee, vooral in Frankrijk en België. Maar zou het ook kans van slagen hebben in Nederland? En wat zouden de effecten zijn als we het bijvoorbeeld in Haarlemmermeer zouden invoeren?
Parken in plaats van parkeerplaatsen. Dat was een van de aanlokkelijke scenario’s die André van der Veen schetste in zijn inleiding op de discussieavond van GroenLinks Haarlemmermeer, op woensdag 26 februari. In sommige steden die hij aanhaalde waar gratis openbaar vervoer was ingevoerd, werden nu groene parken aangelegd op plekken waar eerst grijze parkeerplaatsen lagen.
Zoals Duinkerken, de kustregio in Noord-Frankrijk, die een aantal kenmerken heeft die vergelijkbaar zijn met die van Haarlemmermeer: een grote kerngemeente (van ruim 80.000 inwoners), omringd door een aantal kleinere dorpen (daar 17, hier 30), die samen een regio opleveren van zo’n 200.000 inwoners. En net als hier was het autogebruik eerst hoog, en was er sprake van sterke vervoersarmoede voor mensen die - om wat voor reden dan ook - niet kunnen, mogen of willen autorijden. En dat zijn er ook daar heel wat.
De successen van het gratis openbaar vervoer dat in de regio is ingevoerd zijn groot gebleken. Na 1 jaar was het aantal buspassagiers al met 65 procent gestegen, in het weekend zelfs met 125 procent, en 10 procent van de ondervraagden in een enquête zei nu de tweede auto de deur uit te hebben gedaan. Die was toch niet meer nodig.
Meteen maar iets soortgelijks bepleiten in Haarlemmermeer dan? Zo simpel is het ook weer niet, aldus de voorzitter van Historisch Halfweg. Want ondanks de overeenkomsten tussen Haarlemmermeer en Duinkerken zijn er natuurlijk ook grote verschillen. De luchthaven bijvoorbeeld. Of het feit dat we hier in een verkeersregio zitten, te midden van steden als Haarlem, Leiden en Amsterdam. Wat zal lokaal gratis openbaar vervoer daarvoor betekenen? En hoe zit het met de toch substantieel hogere kosten, die gratis OV met zich mee zou brengen? Zouden we dan wel dezelfde kwaliteit kunnen blijven garanderen?
In het debat dat volgde kwamen veel aspecten naar voren. Van het succes van de (kostendekkende!) trekschuit van 400 jaar geleden, dat zelfs William Temple nog tot een lofzang verleidde, tot het gratis openbaar vervoer in het hele vorstendom Luxemburg, dat volgende week ingaat. En van ‘mensen uit hun isolement halen’ tot 20 miljard euro aan maatschappelijk begrote kosten die met de auto samenhangen.
De conclusie? Er zijn al best veel ervaringen in het buitenland met gratis openbaar vervoer. Meestal gaat het daarbij over buslijnen (dus niet over treinen of trams). En die bussen zien hun gebruik vaak wel verdubbelen. Maar een ‘koude’ omschakeling – oftewel: in één keer alles gratis – dat leidt doorgaans tot chaos. Een omschakeling in stappen – bijvoorbeeld: eerst ouderen en/of jeugdigen gratis, of eerst bepaalde daluren (of juist spitsuren) – werkt dan meestal beter. Een conclusie die de ook aanwezige raadsfractie beloofde goed in de oren te knopen. Waarna ze zeiden te hopen hier snel het debat in de raad over te kunnen voortzetten, in de hoop op een groenere, socialere én beter bereikbare gemeente.